پس از آنکه رابطه اسلام و ملیت مورد بحث قرار گرفت، رابطه اسلام با تجدد غربی در کتاب «اسلام و توسعه» تبیین می شود. یکی از مهمترین مباحثی که استاد شهید مرتضی مطهری به آن توجه عالمانه نمودند، پاسخگویی اسلام به نیازها و اقتضائات انسان است. اسلامیت جامعه اسلامی چگونه می‌تواند در جوامع بشری که دائماً در حال تغییرند، ماندگار و دارای سخن برتر باشد. چگونه اسلامِ حدود هزار و چهارصد سال پیش می‌تواند جوابگوی مسایل بشری در علوم و مسایل مختلف باشد. این مسأله که با ماهیت جامعه اسلامی گره خورده، در کتاب «اسلام و توسعه» مطرح شده و در این کتاب به دو دسته قوانین در اسلام (ثابتات و متغیرات) اشاره شده است که براساس ثابتات و اصول، قوانین متغیر به تناسب شرایط زمان قابل استخراج و تبیین است و این سازوکاری است که اسلام را برای همیشه تاریخ ماندگار و کارآمد می کند.
همانطور که در کتب سیره شناسی میخوانید، این سازوکار در آنجا هم وجود دارد؛ سیره عبارت از اصول ثابتی است که در زندگی معصومین وجود دارد و یکی است، اما سیر متغیراتی است که در عصر هر معصوم با توجه به شرایط دستخوش تغییر می شده است.
این کتاب شامل 11 درس به عناوین زیر می باشد:
درس 1: دو نوع تغییردر زمان
درس2: اسلام و ترقی
درس3: افراط و تفریط ها1
درس4:افراط و تفریط ها2
درس5:عوامل تصفیه تفکر اسلامی
درس6: مقتضیات زمان1
درس7:مقتضیات زمان2
درس8: ویژگی های احکام اسلام
درس9: ننقش عقل در استنباط احکام اسلامی
درس10: ویژگی های سیستم قانونگذاری اسلام
درس11: اسلام و تجدد زندگی
